Leergang Een geschiedenis van de 20e eeuw, deel 1,

De Macht op Straat: 1914-1924

Het eerste deel van deze nieuwe zevendelige leergang gaat over de Eerste Wereldoorlog, de drempel van de 20e eeuw, en hoe deze democratie, fascisme en communisme in een stroomversnelling bracht.

Er kwam geen einde aan geweld, honger, ziekten en vluchtelingenstromen toen in 1918 de wapens zwegen. Hoewel de Eerste Wereldoorlog was geëindigd, werd Europa geteisterd door revoluties, staatsgrepen en burgeroorlogen. De Spaanse griep eiste in 1918-1919 wereldwijd tussen de 50 en 100 miljoen doden. De blokkade van Duitsland werd pas volledig beëindigd in de zomer van 1919. Voedseltekorten als gevolg van gevechten en confiscatie leidden in Rusland in de jaren 1921-22 tot miljoenensterfte. De oorlogvoerenden waren na vier jaar strijd belast met enorme schulden. Het leed van verminkten en oorlogsinvaliden, en van hen die dierbaren te betreuren hadden kende geen grenzen. Overlevenden kampten met schuldgevoel en psychische problemen.

Voor velen bracht de overwinning niet wat ervan gehoopt was. De verliezers moesten hun nederlaag accepteren en de last van de verantwoordelijkheid voor de oorlog dragen die hen per verdrag werd opgelegd. Algemeen kiesrecht, een gevolg van een oorlog waarin op iedereen een beroep werd gedaan, dreigde te leiden tot ingrijpende veranderingen. Het fundament van de gevestigde orde leek aangetast. De Russische revolutie was een nachtmerrie voor de één, een droom voor de ander.

Deze cursus bespreekt de Eerste Wereldoorlog en de jaren die erop volgden aan de hand van de gebeurtenissen in Rusland, Italië, Duitsland en het Ottomaanse Rijk. We volgen revolutie en burgeroorlog in Rusland; in Italië de ‘Rode Jaren’ en de opkomst van het rechtspopulisme in de vorm van het fascisme. De op revolutionaire wijze tot stand gekomen Duitse Weimar republiek kampt met opstanden van zowel links, als rechts. De bezetting van het Roergebied en de daaropvolgende inflatie voeren naar de financiële afgrond. Ongemerkt heeft een metamorfose plaatsgevonden. Een niet bijzonder in politiek geïnteresseerde soldaat eerste klas blijkt een eerste klas rechtsextremistisch demagoog. Het verlangen naar een volksgemeenschap gezuiverd van vreemde invloeden vindt weerklank. De Hitlerputsch faalt echter in de straten van München. Het Ottomaanse Rijk transformeert in de Turkse Republiek.

In 1924 lijkt de rust weergekeerd. Rusland is ingetoomd. Het Dawesplan en het Verdrag van Locarno geven Duitsland nieuwe stabiliteit. Mussolini lijkt slechts een doortastend premier, Hitler een voetnoot in de Duitse geschiedenis. Schijn bedriegt.