Stijlgeschiedenis van de schilderijlijst

Van middeleeuwen tot moderne tijd

Schilderijlijsten beïnvloeden onze percepties van bijbehorende schilderijen. Zulke lijsten kunnen smal of breed zijn, ingetogen of uitbundig, strak of zwierig, diep en donker, of juist helder en verguld. Zo zijn er feestelijk geornamenteerde schilderijlijsten, maar ook statige architecturale omlijstingen die onontkoombaar serieuze stemmingen oproepen. De esthetische en emotionele impact van de lijst op onze beleving kan het schilderij zowel bevoordelen als benadelen. 

Eeuwenlang bleven lijsten nauw verbonden met architecturale ontwikkelingen. Diverse stijlperioden laten zich dan ook aflezen aan schilderijlijsten. Men ziet ook invloeden vanuit verluchte handschriften, Italianisanten, zilversmeedwerk en modellenboeken op lijstontwerpen. De fascinerende evolutie van de schilderijlijst voert ons van oud-Egyptische voorlopers via Romeinse- en middeleeuwse prototypen, Renaissance-, Barok-, Rococo-, Empire- en Art Nouveau-lijsten tot aan onze tijd. Behalve handgemaakte glanzend-zwarte profiellijsten, kwab-lijsten en trofeeën-lijsten uit Nederland maakt u kennis met internationale stijlen, zoals de Franse Lodewijkstijlen en de latere overgang naar modernere mechanische lijstenproductie. 

Voor de kenner openen schilderijlijsten vaak hele boeiende werelden. Grote kunstenaars als Van Eyck, Dürer en Rembrandt werden gebiologeerd door de mogelijkheden van het inlijsten tijdens hun creatieve processen, en James McNeill Whistler signeerde zelfs door hem ontworpen lijsten. Deze fascinatie uitte zich zowel in trompe-l’oeil alsook in 3D-decoratie, want in het bewustzijn van deze kustenaars hield immers niet zomaar op bij een centrale afbeelding. Behalve stijlperioden en morfologie, komen panelen, doeken, historische interieurs, de smaak van verzamelaars, veranderende museumopvattingen en de materialiteit van schilderijlijsten aan bod.  

U leert over de evolutie van de schilderijlijst en uw visie wordt verrijkt door het opmerken van lijsten om schilderijen. U krijgt handvaten voor het herkennen van stijlen en ontstaansperioden. Verbindingen met de architectuurgeschiedenis komen aan bod en tijdens het museumbezoek plonzen we samen ‘in het diepe’ met de nieuwe inzichten. 

Programma woensdag 1 juli 
Blok 1: Omkadering door de eerste architectuur. The framing of pictorial space. Lijstwerk van de vroege Middeleeuwen tot aan de Gotiek. ‘Uitvinding’ van het schilderij. 
Blok 2: Laatgotische- en Renaissance schilderijlijsten.  
Blok 3: Parallelle lijststijlen tijdens de gouden eeuw van de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden. 
Blok 4: Schilderijlijsten in Franse Lodewijkstijlen. 
Blok 5: Mechanische van schilderijlijsten en tegenbewegingen in de 19e eeuw. Art Nouveau tot Minimalisme. 

Programma donderdag 2 juli 
Bezoek aan het Dordrechts museum met rondleiding door docent. 
 

Programma 
Dag 1 
09.45 – 10.00 Ontvangst met koffie/thee  
10.00 – 11.00 Blok 1: Omkadering door de eerste architectuur. The framing of pictorial space. Lijstwerk van de vroege Middeleeuwen tot aan de Gotiek. ‘Uitvinding’ van het schilderij. 
11.00 – 11.15 Koffie/thee-pauze 
11.15 – 12.00 Blok 2: Laatgotische- en Renaissance schilderijlijsten.  
12.00 – 13.00 Lunch  
13.00 – 13.45 Blok 3: Parallelle lijststijlen tijdens de gouden eeuw van de Republiek der Zeven verenigde Nederlanden. 
13.45 – 14.00 Korte pauze 
14.00 – 14.45 Blok 4: Schilderijlijsten in Franse Lodewijkstijlen. 
14.45 – 15.00 Koffie/thee-pauze  
15.00 – 15.45 Blok 5: Mechanische van schilderijlijsten en tegenbewegingen in de 19e eeuw. Art Nouveau tot Minimalisme. 

Dag 2  
10.00 – 10.30 Ontvangst met koffie/thee in het Dordrechts Museum.  
10.30 – 12.00 Rondleiding door Hubert Baija  
12.00 – 13.00 Lunch