De drie Koningen in de beeldende kunst

‘Er kwamen wijzen uit het oosten’, zo vermeldt een van de evangeliën het bezoek aan het pasgeboren kindje Jezus in de stal. Deze regel werd een bron van inspiratie voor kunstenaars. De wijzen werden er drie in aantal, ze werden koningen, kregen een eigen naam, een eigen herkomst, leeftijd en uiterlijk. 

De vroegste verbeelding van de wijzen is te vinden in catacomben in Rome, waar ze als drie identieke mannetjes hun opwachting maken voor Maria en het kind. De Oost-Romeinse keizers zagen zichzelf als nazaten van de drie koningen en namen hen op in de decoraties van kerken in Ravenna. 
In de middeleeuwen werd hun beeltenis gebruikt op gebruiksvoorwerpen, in manuscripten en natuurlijk schilderijen. Jheronimus Bosch en zijn atelier maakte er zeker drie, waarvan het altaarstuk met de mysterieuze ‘valse’ koning het bekendste is. 
In Keulen ontstond een hele cultus nadat in 1164 de relieken vanuit Milaan naar de Duitse stad werden overgebracht. 

Ook in de renaissance identificeerden de rijken en machtigen der aarde zich met de drie. Zo werd de kapel in het Palazzo Medici-Riccardi in Florence gedecoreerd met het verhaal én kregen de Mediciprinsen een plekje in het gevolg. In Antwerpen gingen de Antwerpse Maniëristen zich te buiten aan de overdaad van de koninklijke uitdossingen en in dezelfde stad schilderde Rubens in 1624 op een enorm doek voor de Sint-Michielsabdij een wervelende aanbidding. In Italië ontwikkelt zich de fysieke kerststal met als hoogtepunt de enorme exemplaren die in Napels worden gemaakt. 

In het Catharijneconvent in Utrecht staat iedere kerstperiode een dergelijke stal opgesteld.