De ‘Russische ziel’

Hoe kunnen wij hedendaags Rusland en de Russen beter begrijpen? Bekend is hun fascinatie voor fatalisme, ‘morele puurheid’ en voor weidse verten. Russen refereren graag aan hun ‘Russische ziel’ om duidelijk te maken wie ze zijn. De ‘Russische ziel’ kent echter veel verschijningsvormen. Behalve cultuur en geschiedenis is zij ook een mythe, een geloof. Diverse actuele vraagstukken zijn hiermee verbonden. Veel Russen zijn tegenwoordig bang hun gedeelde gevoel van identiteit, van nationale trots en van een herkenbare gemeenschap te verliezen. Hun uiterst gewelddadige verleden en zeer onzekere toekomst spelen hierbij een belangrijke rol. De ‘Russische ziel’ vormt daardoor ook hét symbool van het Russische nationalisme. De belangrijkste kenmerken van dit nationalisme zijn politieke autocratie, religieuze orthodoxie en conventionele familiewaarden. En dit alles doordrenkt met een antiwesters sentiment. Voor een belangrijk deel vertegenwoordigt Poetin deze opvattingen van de ‘Russische ziel’.

In deze cursus bekijken we de actualiteit van het land vanuit verschillende gezichtshoeken: van binnenlandse politiek tot film, van religie tot sociologie, van cultuur tot buitenlandse politiek. En we doen dit in het licht van een steeds sterker wordend nationalisme. We behandelen vragen als: Hoe ziet het hedendaagse Russische nationalisme eruit? Welke rol spelen Poetin en de orthodoxe kerk hierin? In hoeverre hebben Poetins directe voorgangers Jeltsin en Gorbatsjov hiervoor het pad geplaveid? Wat kunnen we zeggen over Ruslands buitenlandse politiek en hoe kunnen we haar continue aanvallen op het Westen het beste interpreteren? En tenslotte: hoe werkt de Sovjetgeschiedenis door in het heden?

Deze cursus is de eerste aflevering van de vierdelige Leergang De “Russische ziel” en zal ieder voorjaar worden aangeboden. De cursus kan ook goed los worden gevolgd.

De zes bijeenkomsten in deze cursus hebben de volgende docenten en onderwerpen:

College 1: Gorbatsjov door Hubert Smeets
College 2: Jeltsin en Poetin door dr. Henk Kern
College 3: Ruslands buitenlandpolitiek door drs. Tony van der Togt
College 4: Het Russische actuele religieuze leven door Prof. dr. Evert van der Zweerde
College 5: ‘De Rode ziel’: documentaire met introductie en discussie door Jessica Gorter
College 6:  Waarom doen de Russen zoals ze doen of: Actueel nationalisme door dr. Rieke Leenders.

• Dr. Rieke Leenders, antropoloog en Ruslandspecialist, cursusleider en docent van de Leergang De "Russische ziel" bij HOVO-Universiteit Tilburg en HOVO-Universiteit Utrecht. Haar proefschrift Als de hemel valt: Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid (2001) handelt onder meer over de Nederlandse beeldvorming van de angst voor de Sovjet-Unie. Vanaf midden jaren '90 participeerde zij in internationale universitaire onderwijsvernieuwingsprojecten in Siberië en andere Russische regio's en doceerde zij aan diverse Russische universiteiten.
• Prof. dr. Evert van der Zweerde, Faculteit Filosofie, Theologie en Religie Studies, Radboud Universiteit, Nijmegen en voorzitter van de Wetenschappelijke Adviesraad van het Nederlands Instituut in Sint Petersburg.
• Dr. Henk Kern, docent Russische geschiedenis bij Geschiedenis en Russische Studies, Universiteit Leiden. Zijn proefschrift is getiteld Denken over Rusland: Europese beschouwingen over de Grote Hervormingen, 1861-1881 (2008).
• Jessica Gorter, documentairemaker van De Rode Ziel. Ze regisseerde en produceerde diverse andere documentaires over Rusland, waaronder Piter (2004), No Goods Today (2002) en Ferryman across the Volga (Prix de RTBF). Voor de theatervoorstelling Quarantaine (2006) maakte ze een serie portretten van overlevenden van het beleg van Leningrad. Haar films zijn in binnen- en buitenland op filmfestivals en televisie vertoond.
• Hubert Smeets, historicus en journalist bij NRC Handelsblad en het kenniscentrum RaamopRusland.nl. Voor De Groene Amsterdammer en NRC Handelsblad was hij correspondent in Moskou en lid van de hoofdredactie. In 2015 verscheen zijn boek De wraak van Poetin.
• Drs. Tony van der Togt, medewerker Ministerie van Buitenlandse Zaken, voormalig Rusland-deskundige bij het Instituut Clingendael, Den Haag en commentator over het buitenlandbeleid van Rusland bij onder meer het politieke nieuwsprogramma Nieuwsuur.