Leergang Geschiedenis van het Westen in de 20e eeuw, deel 6

Met de Russische inval in Afghanistan en de scherpe Amerikaanse reactie hierop, begint de Tweede Koude Oorlog. Terwijl het Russische offensief vastloopt maken de beide supermachten zich op voor een hernieuwde wapenwedloop. President Reagan ziet de Sovjetunie als het Rijk van het Kwaad waartegen de Amerikanen zich moeten wapenen. Strategic Defense Initiative (Star Wars), een ruimteschild, moet de VS beschermen tegen een Russische raketaanval. 

Dat een dergelijk schild in de jaren ‘80 niet tot de technische mogelijkheden behoort, lijkt niet uit te maken. De Russische economie stagneert en genereert niet genoeg middelen om bij te blijven in deze race. Tot genoegen van de VS loopt Afghanistan uit op een Russisch Vietnam. Ook op het gebied van computertechnologie, een onmisbare component in moderne wapensystemen, blijft de Sovjetunie achter. Op termijn kan het land een hernieuwde race eenvoudigweg niet aan. Onder de bevolking heerst apathie: het revolutionaire vuur is reeds lang uitgedoofd.

In het Westen wordt gedemonstreerd tegen de wapenprogramma’s van de supermachten: Star Wars, kruisraketten, en de neutronenbom lijken de totale ondergang onvermijdelijk te maken. De teleurstelling over de vastgelopen revolutie van de jaren ’60 en vroege jaren ’70 leidt tot cynisme, doemdenken, nostalgie en escapisme. Hedonisme en persoonlijke bevrijding nemen de plaats in van collectieve verlossing. Het vertrouwen in de politiek en de maakbaarheid van de samenleving is aangetast. No-nonsense, neoliberalisme en reaganomics zetten in de jaren ’80 de toon. Geld verdienen is okay: ‘Greed is good.’ Politici als Reagan, Thatcher en Lubbers bepalen de agenda: het huishoudboekje moet op orde worden gebracht. De overheid is inefficiënt, spilziek en betweterig geweest. Dat is nu afgelopen.

De Iraanse revolutie van 1979 toont aan dat God niet dood is. In de Islamitische wereld brengt het geloof nieuw elan. Westerse of socialistische waarden hebben hun aantrekkingskracht verloren voor grote groepen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en in de buitenwijken van Europese steden. Gastarbeiders, vooral afkomstig uit de Islamitische wereld, blijken moeilijk in te passen. Nieuwe partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum snijden het probleem van de moeizame en wellicht mislukte integratie aan. 

In de Sovjetunie komt in 1985 een nieuwe leider aan de macht. Gorbatsjov ziet in dat de Sovjetunie hervormd moet worden. Met zijn programma van glasnost (openheid) en perestrojka (hervorming) probeert hij het land weer op het juiste socialistische spoor te krijgen. Dat zal uiteindelijk niet lukken, maar hij slaagt er wel in om het vertrouwen van het Westen te winnen. Het laten varen van de Brezjnev-doctrine leidt tot een serie revoluties in Oost-Europa. In 1989 valt de muur. Het Sovjetrijk stort daarop snel en vrijwel geruisloos in. Duitsland wordt vreedzaam herenigd. Is de westerse visie van democratie, individuele vrijheid en vrijemarkteconomie dan toch het recept voor maatschappelijk geluk?

Deze cursus maakt deel uit van een leergang en is prima afzonderlijk te volgen.