Gesamtkunst

Waarom kozen architecten en beeldend kunstenaars in bepaalde perioden voor een nauwe samenwerking? Het antwoord hierop wordt mede bepaald door de historische situatie, de wensen en de smaak van opdrachtgevers en de ideeën over schoonheid binnen de vakwereld.  Doorgaans worden de mooiste resultaten bereikt wanneer de makers over en weer door elkaars intenties worden geïnspireerd tot samenwerken en zich gesteund weten door opdrachtgevers en gebruikers.  

In de middeleeuwse kathedraal van Chartres gaan de glasschilderkunst van de ramen, de beeldhouwkunst in de portalen en de architectuur van de kerk een samenspraak aan, die tot dan toe ongekend is. De door - grotendeels anonieme - kunstenaars afgebeelde heiligen en Bijbelse allegorieën dienden de gelovigen de weg te wijzen naar het ware katholieke geloof.

H.P. Berlage nodigde kunstenaars als Lambertus Zijl, Albert Verwey, Richard Roland Holst, Jan Toorop en Antoon Derkinderen uit hun bijdrage te leveren aan de bouw van zijn Beurs in Amsterdam (1898), met als doel de ethisch-sociale functie van het gebouw in woord en beeld uit te drukken. 

Aan het einde van de 19e eeuw bouwde de kunstenaar Franz von Stuck zijn eigen woning en atelier in München. Hij richtte zelf het hele gebouw in met zelf ontworpen meubels, eigen schilderijen en sculpturen. Hij geloofde dat elk vertrek een eigen sfeer en betekenis diende te hebben. Hij maakte verwijzingen naar mythologie, erotiek en dood. Met name het atelier, als ruimte voor het scheppende genie van de kunstenaar, staat bol van de symboliek. 

Architect Mario Botta werkte van 1990-96 aan de kapel S. Maria degli Angeli in Zwitserland samen met de Italiaanse kunstenaar Enzo Cucchi. De twee elementen die gewoonlijk in een kerk/ kapel worden toegepast (horizontaal is de route naar het altaar en verticaal is de route naar God) zijn in de kapel terug te vinden. Cucchi's schildering in de apsis beeldt de handen van Maria uit die zowel geven als ontvangen. De architectuur rijst a.h.w. op uit het landschap.

Door de eeuwen heen was kunst vooral te zien in de openbare ruimten zoals pleinen, straten en in ontmoetingsplaatsen als kerken en stadhuizen. Veel van deze kunstwerken zijn tegenwoordig beland in musea en zijn los komen te staan van hun oorspronkelijke context. 

Zo is gaandeweg de indruk ontstaan dat de samenwerking tussen de verschillende kunsten verbroken is of zelfs nooit zou hebben bestaan. Voor een goed begrip van vele kunstwerken en gebouwen is het van belang een idee te hebben van hun oorspronkelijke locatie en situering, en van de onderlinge band tussen  de verschillende kunstdisciplines in één en hetzelfde gebouw.

De vraag is waarom architecten en beeldend kunstenaars in bepaalde perioden nader tot elkaar kwamen. Het antwoord hierop wordt mede bepaald door de historische situatie, de wensen en de smaak van opdrachtgevers en de ideeën over schoonheid binnen de vakwereld. Doorgaans worden de mooiste resultaten bereikt wanneer de makers over en weer door elkaars intenties worden geïnspireerd tot samenwerken en zich gesteund weten door opdrachtgevers en gebruikers. 

Een groot aantal typerende voorbeelden van gesamtkunst uit vijfduizend jaar kunst- en architectuurgeschiedenis, lopend van de Egyptische bouwkunst tot op de dag van vandaag, passeren op deze themadag de revue.