Zijn, Tijd, Leegte

In deze collegereeks wordt een gesprek gevoerd tussen twee wijsgerige tradities: de westerse en de oosterse. Dit gesprek wordt gevoerd op metafysisch terrein: opvattingen over de aard en samenhang van de werkelijkheid. Doel van de cursus is het ontdekken van verschillen en overeenkomsten tussen westers en oosters denken. Met deze inzichten kunnen we onze levensbeschouwing verdiepen en verbreden. Het gesprek wordt gevoerd aan de hand van drie kernwoorden: zijn, tijd en leegte. 

In het westen staat ‘zijn’ en samenhangende begrippen als ‘substantie’ en ‘God’ van meet af aan centraal. Dit zien we bij Parmenides en Plato in de oudheid, bij Thomas in de middeleeuwen, bij Heidegger in het moderne denken. Nadruk op het (Bewust-)Zijn vinden we ook in de Indiase Vedantafilosofie van Sankara. 

In het westen werd ‘tijd’ niet als fundamenteel geacht omdat het zijn als eeuwig gezien werd. De tijd werd gezien als afgeleide van de eeuwigheid zoals bij Plato, Plotinus, Thomas, Spinoza. In de moderniteit begint de eeuwigheid weg te ebben en komt de tijd centraal te staan zoals bij Nietzsche, Husserl, Heidegger en recent bij Meillassoux. In het (Zen-)boeddhisme staat de tijd van meet af aan centraal: tijd is de eenheid van zijn en niet-zijn. Dit onderzoeken we bij de Japanse filosofen Dogen en Masao Abe. We onderzoeken de relatie tussen de tijd en de dood bij Abe en Heidegger.  

In het westen heeft het denken over ‘leegte’ een ondergeschikte plaats als gebrek. Leegte (sunyata) is echter volgens het boeddhistische denken inherent aan het kosmisch bestaan. Dit is een belangrijk verschil met het westen. De leegte komt in het moderne westerse denken vanaf Schopenhauer en Nietzsche meer naar voren als oorspronkelijke aspect van de wereld en kan men spreken van een toenadering van het westers denken naar het oosterse (Zen)boeddhisme waarin deze noties al veel eerder belangrijk waren. De notie van leegte bespreken we aan de hand van Suzuki, Abe en Byung Chul Han. 

College 1: Brahman, Atman en bewust-zijn bij Sankara

College 2: Zijn bij Parmenides, Plato, Thomas

College 3: Zijn (Lichtung) bij Heidegger 

College 4-5: De Zijnsbol en de Zenbol: Tijd bij Parmenides en Masao Abe

College 6-7: Tijd en dood bij Heidegger, Abe, Byung Chul Han, Meillassoux

College 8-9: Leegte bij Suzuki, Abe en Han

College 10: Conclusie