Gevaarlijk denken

Rode draad door de cursus is het laatste boek dat Nietzsche bij volle bewustzijn afleverde: ‘Afgodenschemering – Of hoe men met de hamer filosofeert’ (1888). Hierin gaat hij veel heilige huisjes van zijn tijd te lijf, die opvallend genoeg ook vandaag de dag nog vaak overeind staan: het geloof in de macht van de rede over emoties; het idee dat de mens in de geschiedenis alsmaar verder vooruitgaat; of de idealen van vrijheid, gelijkheid en democratie.

Vraag is hoe Nietzsches briljant geformuleerde maar moreel dubieuze kritiek ons kan helpen om ‘het ware’ en ‘het goede’ te benaderen. Met andere woorden: kunnen wij zijn vlijmscherpe tegenspraak gebruiken om te ontdekken wat er wel of niet klopt aan ons denken en doen? En zo dus dat denken en doen waarachtiger én doeltreffender maken? Hoe negatief Nietzsches werk vanuit onze tijd gezien ook vaak mag lijken: wij kunnen er ongetwijfeld een positief en constructief gebruik van maken. Dat is in elk geval de inzet van deze cursus Gevaarlijk denken. 

In zeven bijeenkomsten introduceren we eerst Nietzsches leven en werk als geheel. Dan zien we hoe hij Socrates en Plato van hun filosofische voetstuk trekt, en daarmee de aanval opent op rede als meester over de passies en op het ideaal als alternatief voor de realiteit. Vervolgens spreken we over zijn verwelkoming van strijd in het algemeen, en oorlog in het bijzonder. 
We zien hoe Nietzsche voorbij traditionele opvattingen van goed en kwaad treedt, en er zijn eigen moraal voor in de plaats stelt. Daarbij is ‘zelfzucht’ ofwel egoïsme geen zonde meer, maar een deugd. Het vooruitgangsgeloof dat ook onze huidige westerse samenleving eigen is, valt Nietzsche in zijn tijd al aan: we hoeven het niet (volledig) met hem eens te worden, om te zien dat er inderdaad wel wat af te dingen valt op de rechte lijn omhoog die de mensheid eigen zou zijn. 

Tenslotte proberen we Nietzsches kritiek op gelijkheid, individualisme en democratie te begrijpen, en te benutten om beargumenteerd te bepalen in hoeverre deze idealen voor ons al of niet overeind blijven.