Leergang de Russische ziel
Begin achttiende eeuw moderniseerde ‘tsaar-hervormer’ Peter de Grote Rusland naar Europees model. We zien dan ook de eerste tekenen van een nationaal besef en van een opkomend nationalisme, pas later de ‘Russische ziel’ genoemd. De centrale vraag van deze cursus luidt hoe de ‘Russische ziel’ in de periode tussen 1700 en 1850 in een breder maatschappelijke verband werd vormgegeven. De te behandelen thema’s worden hieronder kort toegelicht.
Peter de Grote dwong de geprivilegieerde adel om oorlog te voeren, met land en boeren als beloning. De landheer kon met zijn boeren 'lijfeigenen’ - het merendeel van de bevolking - doen wat hij wilde. Een bekend voorbeeld is Ledroit du seigneur, het recht van de landheer op de eerste nacht van de boerenbruid. Hiermee creëerde de 'vrijgevige' tsaar een nationaal bestuursstelsel van landgoederen, waar hij zelf geen omkijken naar had.
De adel voerde in deze periode bijna continue oorlog. De meest bekende is die met Napoleon begin 19de eeuw. Deze Russisch-Franse oorlog werd indrukwekkend verbeeld in Oorlog en Vrede van Tolstoj. De adel werd steeds rijker en de boeren steeds armer. Hiertegen kwam op den duur zelfs de adel in verzet. Verlicht edelman Alexander Radisjtsjev leverde met zijn Reis van Petersburg naar Moskou (1790) stevige maatschappijkritiek. Het beleid van tsarina Katharina de Grote, maar vooral de mensonterende behandeling van de lijfeigenen, stonden centraal.
In 1825 brak de roemruchte Dekabristenopstand van de adel uit. De dichter Alexander Poesjkin waarschuwde daarna, in 1836 in De Kapiteinsdochter, dat een nieuwe opstand maar dan van de boeren vooral ‘zinloos en meedogenloos’ zou zijn. De Dekabristenopstand wordt gezien als een belangrijke voorloper van de Russische Revolutie.
Opsomming onderwerpen per college:
College 1: prof dr. Emmanuel Waegemans: Peter de Grote in zijn tijdperk
College 2: dr. Henk Kern: Russische landheren en hun lijfeigenen
College 3: prof dr. Emmanuel Waegemans: In de voetsporen van Aleksandr Radisjtsjevs Reis van Petersburg naar Moskou (1790)
College 4: dr. Otto Boele: Poesjkin (1799-1837) en de romantiek
College 5: dr. Sander Brouwer: Napoleons oorlog in Rusland en Tolstojs verbeelding ervan in ‘Oorlog en Vrede’ (1862)
College 6: dr. Rieke Leenders: Hoe is de ‘Russische ziel’ of het Russisch nationalisme ontstaan?
