Karl Jaspers: filosofie van het zelfzijn
‘Es kommt darauf aan, wer es ist, der versteht’. (Karl Jaspers, Vernunft und Existenz).
Binnen de filosofie neemt vragen klassiek een centrale plaats in. De vraag zelf is echter nog geen denken, maar zij ‘doet’ wel iets: ze ontsluit prompt het mogelijke (de denkruimte), tegelijk biedt ze gelegenheid tot ‘sluiten’ en verandert ze bovendien alles- maar tegelijk toch niets.
Jaspers ziet ‘de vraag’ dan ook als het denkinstrument bij uitstek als het gaat om het begrijpen van de essentie van het menselijk bestaan.
Als een van de grondleggers van de Existenzphilosophie, is Jaspers een denker bij uitstek met wat we noemen het grensbesef. Immers, één van de wegen waarop de mens tot zichzelf gebracht wordt, tot wie hij is, is de confrontatie met de grenssituaties van het menselijk bestaan, dat wil zeggen extreme situaties, waarin de dagelijkse versluierende routine totaal wordt doorbroken en de mens in alle duidelijkheid voor zichzelf wordt geplaatst.
Als grenssituaties noemt Jaspers: dood, toeval, lijden, strijd, liefde etc. Maar volgens mij zou eveneens de hele ervaring van de Covid-19 pandemie als zo een grenssituatie kunnen gelden. ‘vrijheid’, ‘samenzijn’ en ‘nabijheid’ zijn plots geen vanzelfsprekendheden meer. Voornamelijk onze bewegingsvrijheid werd fors ingeperkt, en min of meer vaststaande ‘zekerheden’ maken plaats voor onzekerheden.
Voor Jaspers betekent de confrontatie met grenssituaties dat mensen in hun zijn ervaren hoezeer het om iets onverwisselbaars gaat waarover men niet in onpersoonlijke, algemene termen kan spreken. Het gaat om existentie die wordt ervaren als iets dat juist tegenover de wereld van de dingmatigheid staat, als iets geheel eigensoortigs. Daarom staat voor Jaspers existentie nooit voor iets wat er objectief is, maar voor mogelijkheden, waarvan de verwerkelijking van mij en van mij alléén afhangt.
In Jaspers’ existentieverheldering gaat het in wezen’ over de oude waarheid dat een mens zijn leven kan verliezen door het te willen behouden en dat hij zijn leven misschien behoudt door het in wereldse zin te verliezen. De realisering van die existentiële mogelijkheden is er natuurlijk niet één keer en dan voor altijd, het hele leven is een realiseren of een irrealiseren, dus verzaken van mogelijkheden’.
Na de cursus heeft u inzicht in wat Jaspers (1883-1969) ‘Existenz-verheldering’ noemt, het geheel van gedachtegangen dat mensen tot zichzelf brengt.
Opsomming onderwerpen per college:
College 1: Biografie Karl Jaspers en positiebepaling in de westerse wijsbegeerte.
College 2: Eerste kritische beschouwing
College 3: Wat is existentiefilosofie
College 4: Kierkegaard en Jaspers
College 5: Filosofie als appèl.
College 6: Kenkritiek
College 7. Existentieverheldering
College 8: Metafysica en godsdienstfilosofie
College 9: Existentieel denken en politiek-feitelijke realiteit
College 10: Slotbeschouwing
